Theo Đông y, tân di vị cay, tính ôn; vào kinh phế và vị. Có tác dụng khu phong giải biểu, thông khiếu chỉ thống.
Tân di còn có tên mộc bút hoa, mộc lan, bạch mộc liên, ngọc lan hoa, ứng xuân hoa, ngọc đường xuân, vọng xuân hoa, khương phác hoa. Tân di là nụ hoa mộc lan (Magnolia liliflora Desr.), họ mộc lan (Magnolinaceae). Về thành phần hóa học, tân di có các monoterpenoid và phenylpropanoid, tinh dầu bay hơi.
Về tác dụng sinh học, tân di làm giãn mạch cục bộ, tăng cường lưu lượng máu nên cải thiện tình trạng vi tuần hoàn, giảm đau và tiêu viêm, ức chế virut cúm và một số vi khuẩn (tụ cầu vàng, trực khuẩn bạch hầu, liên cầu khuẩn týp A, trực khuẩn lỵ); chống dị ứng… Theo Đông y, tân di vị cay, tính ôn; vào kinh phế và vị. Có tác dụng khu phong giải biểu, thông khiếu chỉ thống. Dùng cho các trường hợp đau đầu, tắc ngạt mũi, chảy nước mũi, đau răng, viêm xoang mũi má cấp hoặc mạn tính… Liều dùng và cách dùng: 4-12g bằng cách nấu, pha, hãm, bột.
Một số công dụng trị bệnh của tân di
Phát tán, giải biểu. Trị cảm mạo phong hàn, đau đầu ngạt tắc mũi.
Bài 1: tân di 0,4g, cảo bản 0,4g, bạch chỉ 0,4g, thăng ma 0,4g, mộc thông 0,4g, xuyên khung 0,4g, phòng phong 0,4g, tế tân 0,4g, cam thảo 0,4g. Các vị tán thành bột, hoà ra uống, mỗi lần 12g hoặc sắc uống.
Bài 2: tân di, phòng phong, bạch chỉ, xuyên khung; liều lượng bằng nhau. Sắc uống.
Tiêu viêm, thông mũi. Chữa các chứng viêm mũi mạn tính, viêm xoang mũi, tắc mũi, chảy nước mũi…
Bài 1: tân di 12g, thương nhĩ tử 12g. Sắc đặc, để nguội; nhỏ thuốc vào mũi, mỗi ngày 3 đến 4 lần. Pha xong chỉ được dùng trong 2 ngày.
Bài 2: tân di 6g, hoàng bá 12g, thương nhĩ tử 8g, sinh địa 20g, bạch chỉ 12g, tế tân 4g, thông bạch 40g. Sắc uống, cách ngày uống một ngày.
Một số thực đơn chữa bệnh có tân di
Canh trứng tân di bạc hà ty qua đằng: ty qua đằng 60g, tân di 10g, trứng gà 2 quả. Ty qua đằng cắt đoạn rửa sạch; cho vào xoong, nấu; khi trứng gần chín lấy ra bóc vỏ lại cho vào nấu tiếp, đồng thời thêm bạc hà tươi 10g nấu thành canh. Ngày ăn 1 lần, đợt dùng 5 – 10 ngày. Dùng tốt cho người viêm mũi xuất tiết, đờm đặc vàng, niêm mạc mũi sung huyết sưng nề, đau đầu, đau vùng cánh mũi.
Canh tân di trứng gà: tân di 9g, trứng gà 3 quả. Nấu canh cho ăn. Dùng cho người viêm mũi, viêm xoang mũi.
Tân di hầm rượu nóng: tân di 10g, rượu trắng lượng thích hợp. Đun sôi, uống nóng. Chữa đau nhức vùng mặt hàm (đau dây thần kinh V), đau bụng, đau đầu ngạt mũi.
Trà lợi đàm: chi tử 20g, bạc hà 6g, thương nhĩ tử 12g, tân di 12g. Dược liệu cùng tán vụn, pha hãm cùng với chè. Ngày uống 1 ấm. Đợt dùng 7 – 20 ngày. Thích hợp cho người viêm mũi xuất tiết, đờm đặc vàng, niêm mạc mũi sung huyết sưng nề, đau đầu, đau vùng cánh mũi chân má.
Kiêng kỵ: Người âm hư hỏa vượng kiêng dùng.
Tiểu Lan
